Neuropatia należy do najczęstszych powikłań cukrzycy – występuje u co najmniej 30-50% chorych. Jej przyczyną jest uszkodzenie komórek nerwów obwodowych przez hiperglikemię – zmiany nie dotyczą ośrodkowego układu nerwowego.

Neurony należą do komórek insulinoniezależnych, tzn. glukoza będąca ich podstawowym źródłem energii dostaje się do ich wnętrza bez udziału insuliny, zgodnie z gradientem stężeń – jeśli więc jest hiperglikemia, trafiają tam nadmierne ilości glukozy, z których powstają nieprawidłowe metabolity (m.in. sorbitol) oraz nadmiar wolnych rodników tlenowych.

Hiperglikemia nie tylko uszkadza neurony, ale także niszczy komórki śródbłonka, z których zbudowana jest ściana naczyń włosowatych, zaopatrujących w krew i składniki odżywcze nerwy obwodowe.

Istnieje kilka podziałów neuropatii cukrzycowej – najczęstszą formę (ok. 80%) stanowi przewlekła dystalna neuropatia czucioworuchowa.

Najczęściej odczuwane są dolegliwości w dystalnych częściach ciała – stopach i rękach. Objawiają się one zaburzeniami czucia, drętwieniem, mrowieniem, pieczeniem i paleniem (głównie części podeszwowej stóp), szarpaniem i rozsadzaniem. Częste są także kurcze mięśniowe, przeczulica, uczucie „porażenia prądem”, kłucia, dźgania, przeszywania.

Dolegliwości nasilają się w porze nocnej i są bardzo dokuczliwe, nawet uniemożliwiają sen. Zdarza się, że przeczulica jest tak silna, że nawet dotyk pościeli sprawia silny ból.

Najbardziej zaawansowaną postacią neuropatii w obrębie kończyny dolnej jest zespół stopy cukrzycowej.

Przyczyną jest zwykle mikrouraz stopy, np. skaleczenie, którego chory nie czuje i w związku z tym nie odkaża rany.

Najbardziej jednak skomplikowanym typem uszkodzenia układu nerwowego w cukrzycy jest neuropatia autonomiczna (wegetatywna).

Objawy dotyczą układu krążenia (zaburzenia rytmu, nieme niedokrwienie mięśnia sercowego, spadki ciśnień ortostatyczne), moczowopłciowego (nawracające zakażenia dróg moczowych, zaburzenia erekcji, suchość pochwy), pokarmowego (zaburzenia motoryki jelit z zaparciami lub biegunkami, zwolnienie opróżniania żołądka z nudnościami i wymiotami), skóry (zaburzenia potliwości) i błon śluzowych oraz zaburzenia reaktywności źrenic.

Podstawową metodą zapobiegania neuropatii cukrzycowej jest jak najlepsze wyrównanie metaboliczne cukrzycy, zaprzestanie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu.

Ogromnie ważna jest właściwa pielęgnacja stóp i dobór obuwia. Należy unikać urazów – także tych drobnych – spowodowanych uciskającymi butami, a nawet szwami skarpetek lub rajstop.

Leczenie zaburzeń metabolizmu neuronów

W leczeniu neuropatii obwodowej poza postępowaniem przyczynowym (optymalizacji wyrównania glikemii) mamy do dyspozycji postępowanie objawowe (przeciwbólowe) oraz metaboliczne (poprawa metabolizmu neuronów).

W Polsce leczenie opiera się głównie na preparatach zawierających benfotiaminę (pochodna witaminy B) oraz kwas alfaliponowy, który jest substancją podobną w charakterze do witaminy.

Jest on wytwarzany w niewielkich ilościach przez organizm oraz występuje w niektórych produktach spożywczych. W organizmie pełni funkcje przeciwutleniające (zapobiega i niweluje szkody powodowane przez wpływ wolnych rodników) oraz bierze udział w metabolizmie spożywanych pokarmów, pomagając przekształcać je w energię.

Uważa się, że niewielkie ilości pochodzące z żywności oraz wytwarzane przez organizm są wystarczające dla procesów metabolicznych, jednak aby wykorzystać jego właściwości przeciwutleniające niezbędna jest suplementacja. Kwas alfaliponowy zwiększa skuteczność witaminy C i E oraz ich właściwości antyoksydacyjne.

Kwas alfaliponowy określa się mianem idealnego przeciwutleniacza, ponieważ w przeciwieństwie do innych takich substancji potrafi zwalczać wolne rodniki zarówno w środowisku wodnym, jak i tłuszczowym, a także wewnątrz i na zewnątrz komórek.

Inne preparaty stosowane w leczeniu zaburzeń metabolizmu neuronów są od wielu lat w trakcie badań.

Leki objawowe – przeciwbólowe stosowane w neuropatii cukrzycowej – opiera się głównie na trójpierścieniowych lekach przeciwdepresyjnych oraz na lekach przeciwpadaczkowych.

Powikłania neuropatii

Najpoważniejsze powikłania to zespół stopy cukrzycowej, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (tzw. gastropareza), zaburzenia rytmu prowadzące nawet do nagłego zatrzymania krążenia, utraty przytomności, nieme klinicznie zawały serca (co znacznie opóźnia profesjonalną pomoc). Rokowanie jest na ogół dobre co do życia, ale niekorzystne co do zdrowia. Neuropatia cukrzycowa postępuje nieco wolniej niż inne powikłania cukrzycy, ale uszkodzenie nerwów jest trwałe. Najskuteczniej ten postęp hamuje terapia wieloczynnikowa, tj. optymalna kontrola glikemii i poprawa profilu lipidowego, ciśnienia tętniczego oraz zaburzeń metabolicznych neuronów, w tym głównie kwas alfaliponowy.